Oświetlenie miejsca pracy, oświetlenie awaryjne i ewakuacyjne

Zasadą wyrażoną w orzecznictwie jest, że pracodawca ma obowiązek zapewnienia pracownikom w pomieszczeniach stałej pracy światła dziennego. I OSK 1985/13 Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie.

Dzienne światło słoneczne jest oświetleniem podstawowym i jako takie powinno stanowić podstawę oświetlenia. Nie znaczy to jednak, że nie może używać innego światła. Wręcz należy stwierdzić, że istnieje konieczność wzmocnienia światła dziennego światłem sztucznym.

Światło jest ważne dla ludzkiego zdrowia i samopoczucia. Wpływa na nastrój, emocje i umysł ludzi. Może podtrzymywać i regulować rytmy okołodobowe, i wpływać na stan fizjologiczny i psychologiczny człowieka.

Badania wykazują, że zjawiska te w powiązaniu z kryteriami projektowania oświetlenia zdefiniowanymi w nowo opublikowanej normie PN-EN 12464-1:2012 mogą tworzyć tzw. „nieobrazowe” natężenie oświetlenia i wygląd barwy światła.

Zmienne w czasie warunki oświetlenia stworzone przez wyższe poziomy natężenia oświetlenia, rozkład luminancji i szerszy zakres temperatur barwowych niż określono to w nowej normie ze światłem dziennym i dedykowanymi rozwiązaniami sztucznego oświetlenia mogą stymulować ludzi i poprawiać ich samopoczucie.

Zgodnie z art. 214 § 1 Kodeksu pracy na pracodawcy ciąży obowiązek zapewnienia pomieszczeń pracy odpowiednich do rodzaju wykonywanych prac. Natomiast z § 15 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.) wynika ogólna zasada, zgodnie z którą pomieszczenia pracy i ich wyposażenie powinny zapewniać pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy.

W szczególności w pomieszczeniach pracy należy zapewnić oświetlenie naturalne i sztuczne, odpowiednią temperaturę, wymianę powietrza oraz zabezpieczenie przed wilgocią, niekorzystnymi warunkami cieplnymi i nasłonecznieniem, drganiami oraz innymi czynnikami szkodliwymi dla zdrowia i uciążliwościami.

Jak stanowi § 25 ww. Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej, w pomieszczeniach stałej pracy należy zapewnić oświetlenie dzienne, chyba że jest to niemożliwe lub niewskazane ze względu na technologię produkcji, a na stosowanie oświetlenia wyłącznie elektrycznego pracodawca uzyskał zgodę właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, wydaną w porozumieniu z okręgowym inspektorem pracy.

Z praktyki

Zgodnie z art. 214 § 1 Kodeksu pracy na pracodawcy ciąży obowiązek zapewnienia pomieszczeń pracy odpowiednich do rodzaju wykonywanych prac. Natomiast z § 15 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU z 2003 r., nr 169, poz. 1650 ze zm.) wynika ogólna zasada, zgodnie z którą pomieszczenia pracy i ich wyposażenie powinny zapewniać pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy.

W szczególności w pomieszczeniach pracy należy zapewnić oświetlenie naturalne i sztuczne, odpowiednią temperaturę, wymianę powietrza oraz zabezpieczenie przed wilgocią, niekorzystnymi warunkami cieplnymi i nasłonecznieniem, drganiami oraz innymi czynnikami szkodliwymi dla zdrowia i uciążliwościami.

Jak stanowi § 25 ww. Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej, w pomieszczeniach stałej pracy należy zapewnić oświetlenie dzienne, chyba że jest to niemożliwe lub niewskazane ze względu na technologię produkcji, a na stosowanie oświetlenia wyłącznie elektrycznego pracodawca uzyskał zgodę właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, wydaną w porozumieniu z okręgowym inspektorem pracy.

Z treści powyższego przepisu wynika, że możliwość wydania przez państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego w porozumieniu z okręgowym inspektorem pracy zgody na zastosowanie oświetlenia wyłącznie elektrycznego w pomieszczeniach stałej pracy istnieje w sytuacji, gdy zastosowana technologia produkcji uzasadnia wydanie takiej zgody. Wyrok WSA w Warszawie II SA/Wa 1567/10.

Stanowisko pracy – normy ogólne

Stanowisko pracy – to nic innego jak przestrzeń pracy, wraz z wyposażeniem w środki i przedmioty pracy, w której pracownik lub zespół pracowników wykonuje pracę.

We wszystkich miejscach, w których mogą przebywać pracownicy, pracodawca jest obowiązany zapewnić oświetlenie elektryczne w porze nocnej lub jeżeli oświetlenie dzienne jest niewystarczające. Wymagania dotyczące oświetlenia określają Polskie Normy.

Instalacje i urządzenia elektryczne powinny być tak wykonane i eksploatowane, aby nie narażały pracowników na porażenie prądem elektrycznym, przepięcia atmosferyczne, szkodliwe oddziaływanie pól elektromagnetycznych oraz nie stanowiły zagrożenia pożarowego, wybuchowego i nie powodowały innych szkodliwych skutków.

Miejsce pracy powinno być wyposażone w urządzenia zapobiegające zanieczyszczeniu lub skażeniu, w stopniu szkodliwym dla zdrowia ludzkiego – powietrza, gruntu oraz wód – substancjami chemicznymi, pyłami, środkami promieniotwórczymi albo szkodliwymi czynnikami biologicznymi, w związku z produkcją bądź inną działalnością zakładu pracy.

Pracodawca jest obowiązany utrzymywać pomieszczenia pracy w czystości i porządku oraz zapewnić ich okresowe remonty i konserwacje w celu zachowania wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy.

Pomieszczenia pracy i ich wyposażenie powinny zapewniać pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. W szczególności w pomieszczeniach pracy należy zapewnić oświetlenie naturalne i sztuczne, odpowiednią temperaturę, wymianę powietrza oraz zabezpieczenie przed wilgocią, niekorzystnymi warunkami cieplnymi i nasłonecznieniem, drganiami oraz innymi czynnikami szkodliwymi dla zdrowia i uciążliwościami.

W pomieszczeniach pracy, w których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia (wysoka temperatura, hałas, drgania, promieniowanie, gazy, pyły, pary itp.), powinny być zastosowane rozwiązania techniczne uniemożliwiające przedostawanie się tych czynników do innych pomieszczeń pracy oraz do pomieszczeń higieniczno-sanitarnych. Niezbędne w takim przypadku jest dodatkowe oświetlenie tych miejsc.

Do pomieszczeń i stanowisk pracy położonych na różnych poziomach powinny prowadzić bezpieczne dojścia stałymi schodami lub pochylniami, dodatkowo oświetlone.

Pomieszczenia pracy, w których przebywają pracownicy, nie mogą być zamykane w sposób uniemożliwiający wyjście z pomieszczenia. Jeżeli istnieją względy wymagające zamykania pomieszczeń w czasie pracy przed osobami nieupoważnionymi, należy stosować przy drzwiach zamki uniemożliwiające wejście z zewnątrz, a jednocześnie umożliwiające wyjście z pomieszczenia bez użycia klucza. W takiej sytuacji należy przewidzieć możliwość powiadamiania pracowników znajdujących się w takich pomieszczeniach o niebezpieczeństwie grożącym z zewnątrz. Do tego również może służyć odpowiednia zmiana natężenia światła.

Szyby w oknach oraz inne przedmioty i powierzchnie szklane, znajdujące się w pomieszczeniach pracy, narażone na uszkodzenia w związku z rodzajem prowadzonych prac, powinny być od strony, po której mogą znajdować się ludzie, osłonięte siatką zabezpieczającą przed odłamkami szkła. Miejsca takie należy również doświetlić.

Przezroczyste ściany działowe, znajdujące się w pomieszczeniach pracy, w pobliżu takich pomieszczeń lub wzdłuż przejść – muszą być jednoznacznie oznakowane i oświetlone oraz wykonane z materiału odpornego na rozbicie lub tak osłonięte, aby niemożliwe było zetknięcie się pracownika ze ścianą, lub jego zranienie w razie rozbicia tej ściany.

Oświetlenie

W pomieszczeniach należy zapewnić oświetlenie dzienne, chyba że jest to niemożliwe lub niewskazane ze względu na technologię produkcji, a na stosowanie oświetlenia wyłącznie elektrycznego pracodawca uzyskał zgodę właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego wydaną w porozumieniu z okręgowym inspektorem pracy.

Oświetlenie dzienne na poszczególnych stanowiskach pracy powinno być dostosowane do rodzaju wykonywanych prac i wymaganej dokładności oraz powinno spełniać wymagania określone w Polskiej Normie. Niezależnie od oświetlenia dziennego w pomieszczeniach pracy należy zapewnić oświetlenie elektryczne o parametrach zgodnych z Polskimi Normami.

Stosunek wartości średnich natężenia oświetlenia w pomieszczeniach sąsiadujących ze sobą, przez które odbywa się komunikacja wewnętrzna, nie powinien być większy niż 5 do 1. Przy wyjściu z pomieszczeń, w których ze względów technologicznych praca jest wykonywana w ciemności (np. ciemnie optyczne), powinny być zapewnione warunki umożliwiające stopniową adaptację wzroku.

W pomieszczeniach i miejscach pracy, w których w razie awarii oświetlenia mogą wystąpić zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników, należy zapewnić oświetlenie awaryjne spełniające wymagania określone w odrębnych przepisach i Polskich Normach.

Instalacje oświetleniowe w pomieszczeniach, w których znajdują się miejsca pracy, oraz w korytarzach powinny być dobrane i wykonane tak, aby nie narażały pracownika na wypadek powodowany rodzajem zainstalowanego oświetlenia.

Okna, świetliki i naświetla w pomieszczeniach pracy o dużej wilgotności powietrza powinny być wykonane w sposób zapobiegający skraplaniu się w nich pary wodnej. W przypadku szczególnie dużego zaparowania pomieszczenia i możliwości spadania kropel wody na stanowisko pracy należy zainstalować rynienki lub inne urządzenia odprowadzające wodę z okien, świetlików i naświetli.

Szyby w oknach i świetlikach powinny być czyste oraz przepuszczać dostateczną ilość światła. Do mycia okien i świetlików powinien być zapewniony dogodny i bezpieczny dostęp. Okna i świetliki powinny być wyposażone w odpowiednie urządzenia eliminujące nadmierne operowanie promieni słonecznych padających na stanowiska pracy.

Okna i świetliki, przeznaczone do wietrzenia pomieszczeń, należy wyposażyć w urządzenia pozwalające na otwieranie ich w sposób łatwy i bezpieczny z poziomu podłogi oraz ustawienie części otwieranych w pożądanym położeniu.

Dla oświetlenia sztucznego lub od świateł dachowych równomierność oświetlenia na bezpośrednio otaczającym obszarze powinna wynosić ³ 0,40, a na obszarze tła ³ 0,10. Dla oświetlenia z okien na większych obszarach, w obszarach aktywności i w obszarach tła dostępność światła dziennego spada gwałtownie wraz z odległością od okien. Dodatkowe korzyści ze światła dziennego mogą kompensować brak równomierności.

We wszystkich zamkniętych miejscach utrzymywane natężenia oświetlenia na głównych powierzchniach powinno posiadać następujące wartości: na ścianach > 50 luksów z równomiernością ≥ 0,10 i na suficie > 30 luksów z równomiernością ≥ 0,10.

W pewnych miejscach, takich jak półki z powodu wielkości, złożoności i operacyjnych ograniczeń nie będzie możliwości osiągnięcia pożądanych poziomów oświetlenia, dlatego jest to akceptowane.

W innych zamkniętych miejscach, takich jak biura, zaleca się, aby utrzymywane natężenia oświetlenia na głównych powierzchniach miały następujące wartości:

• na ścianach > 75 luksów z równomiernością ≥ 0,10
• i na suficie > 50 luksów z równomiernością ≥ 0,10.

Natomiast duża przestrzenna zmienność w natężeniu oświetlenia wokół warsztatu może prowadzić do wzrokowego stresu i dyskomfortu.

Natężenie oświetlenia w bezpośrednim otoczeniu powinno być odniesione do obszaru zadania i zapewniać dobrze zrównoważony rozkład luminancji w polu widzenia.

Bezpośrednio otaczający obszar powinien być pasem o szerokości co najmniej 0,5 m wokół obszaru zadania w obrębie pola widzenia. Obszar tła natomiast powinien być pasem o szerokości co najmniej 3 m sąsiadującym z bezpośrednio otaczającym obszarem w obrębie granic przestrzeni i powinien być oświetlony z utrzymywanym poziomem oświetlenia jako 1/3 wartości bezpośrednio otaczającej obszar.

Oświetlenie awaryjne

Awaryjne oświetlenie zapasowe powinno być zastosowane w pomieszczeniach, w których po zaniku oświetlenia podstawowego istnieje konieczność kontynuowania czynności w niezmieniony sposób lub ich bezpiecznego zakończenia, przy czym czas działania tego oświetlenia powinien być dostosowany do uwarunkowań wynikających z wykonywanych czynności oraz warunków występujących w pomieszczeniu.

Funkcje oświetlenia awaryjnego pełnić może część opraw oświetlenia ogólnego wyposażonych we własne źródła zasilania.

Drogi ewakuacyjne

Oprawy oświetlenie awaryjnego powinny być umieszczone:

• na wysokości minimum 2 m od poziomu posadzki,
• przy każdej zmianie kierunku ewakuacji,
• przy każdych drzwiach wyjściowych, przeznaczonych do wyjścia ewakuacyjnego,
• przy każdym skrzyżowaniu korytarzy,
• obowiązkowo przy wyjściach ewakuacyjnych i znakach bezpieczeństwa,
• na zewnątrz i w pobliżu każdego wyjścia końcowego,
• w pobliżu schodów, tak aby każdy stopień był bezpośrednio oświetlony,
• w pobliżu każdego punktu pierwszej pomocy,
• w pobliżu każdej zmiany poziomu podłogi,
• w pobliżu każdego urządzenia przeciwpożarowego i przycisku alarmowego.

Oświetlenie ewakuacyjne

Czas działania oświetlenia ewakuacyjnego nie może być krótszy niż dwie godziny. Zanik zasilania opraw podstawowych na drogach ewakuacyjnych musi spowodować włączenie oświetlenia ewakuacyjnego na tych drogach. Oświetlenie ewakuacyjne musi spełniać następujące warunki:

a) w osi drogi ewakuacyjnej natężenie oświetlenia E musi wynosić min. 1 lx,

b) wzdłuż centralnej linii drogi ewakuacyjnej stosunek E_maks./E_min. = 40,

c) na poziomie podłogi na niezabudowanym polu czynnym strefy otwartej natężenie oświetlenia E musi wynosić min. 0,5 lx,

d) w strefie otwartej stosunek E_maks./E_min. = 40. Uwaga: wymogi te muszą być spełnione również pod koniec ustalonego czasu działania oświetlenia ewakuacyjnego.

e) w strefie wysokiego ryzyka eksploatacyjne natężenie oświetlenia ewakuacyjnego na płaszczyźnie odniesienia nie powinno być mniejsze niż 10% eksploatacyjnego natężenia podstawowego, wymaganego dla danych czynności, i musi wynosić min. 15 lx;

f) w celu zapewnienia odpowiedniego natężenia oświetlenia oprawy do oświetlenia ewakuacyjnego powinny być umieszczane, co najmniej 2,0 m nad poziomem posadzki:

• przy każdych drzwiach wyjściowych przeznaczonych do wyjścia ewakuacyjnego,
• w pobliżu schodów, tak aby każdy stopień był oświetlony bezpośrednio,
• w pobliżu każdej zmiany poziomu,
• obowiązkowo przy wyjściach ewakuacyjnych i znakach bezpieczeństwa,
• przy każdej zmianie kierunku,- przy każdym skrzyżowaniu korytarzy,
• na zewnątrz i w pobliżu każdego wyjścia końcowego,
• w pobliżu każdego punktu pierwszej pomocy,
• w pobliżu każdego urządzenia przeciwpożarowego i przycisku alarmowego.

Znaki przy wszystkich wyjściach awaryjnych i wzdłuż dróg ewakuacyjnych powinny być tak podświetlone, aby jednoznacznie wskazywały drogę ewakuacji do bezpiecznego miejsca.

Jeżeli punkty pierwszej pomocy oraz urządzenia przeciwpożarowe i przyciski alarmowe nie znajdują się na drodze ewakuacyjnej ani w strefie otwartej, to powinny one być oświetlone w taki sposób, aby natężenie oświetlenia na podłodze w ich pobliżu wynosiło minimum 5 lx (tj. w obrębie 2 m, mierzonych w poziomie).

Instalacja oświetlenia ewakuacyjnego powinna gwarantować, aby oświetlenie ewakuacyjne spełniało następujące wymagania:

a) oświetlało znaki ewakuacyjne,

b) zapewniało oświetlenie dróg umożliwiających bezpieczną ewakuację do miejsc bezpiecznych (stref bezpieczeństwa),

c) zabezpieczało czytelne zlokalizowanie miejsc sygnalizacji pożaru, a także rozmieszczenia i użycia sprzętu przeciwpożarowego,

d) posiadało możliwość testowania poprzez symulację zaniku zasilania oświetlenia podstawowego.

e) włączało się w przypadku awarii dowolnej części zasilania podstawowego.

f) gwarantowało, że lokalne (miejscowe) oświetlenie ewakuacyjne będzie pracować w przypadku awarii zasilania podstawowego w danym miejscu.

g) zabezpieczało przed ciemnością na drodze ewakuacyjnej w razie awarii jednej oprawy

Podstawa prawna

1. Kodeks pracy (DzU z 2014 poz. 1502 ze zm.).

2. Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU z 2003 r., nr 169, poz. 1650 ze zm.).

3. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12.04.2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU z 2002 r., nr 75, poz. 690 ze zm.).

4. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (DzU nr 80, poz. 563).

5. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 18 maja 2004 r. w sprawie określenia metod i podstaw sporządzania kosztorysu inwestorskiego, obliczania planowanych kosztów prac projektowych oraz planowanych kosztów robót budowlanych określonych w programie funkcjonalno-użytkowym (DzU nr 30, poz. 1389).

6. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 2 września 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych oraz programu funkcjonalno-użytkowego (DzU nr 202, poz. 2072, z późn. zm.).

7. PN-EN 1838:2005 Zastosowanie oświetlenia. Oświetlenie awaryjne.

8. PN-EN 50172:2005 Systemy awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego.

9. PN-EN 60598-2-22:2004/AC Oprawy oświetleniowe. Oprawy oświetleniowe do oświetlenia awaryjnego.

10. HD 384/HD 60364 PN-IEC 60364:1999 (norma wieloczęściowa) Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.

11. PN-EN 13032-1:2005 Światło i oświetlenie.

12. PN-EN 13032-2:2005 Światło i oświetlenie.

13. PN-EN 12464-1:2004 Światło i oświetlenie.

14. PN-EN 50171:2002 (U) Niezależny system zasilania.

15. PN-EN 50272-2:2002 (U)

16. PN-EN 60529:2003 Stopnie ochrony zapewnianej przez obwody (Kod IP).

17. PN-EN 61347:2005 (norma wieloczęściowa) Architektoniczne i topograficzne plany i schematy instalacji elektrycznych.

18. PN-N-01256-5:1998 Znaki bezpieczeństwa.

19. PN-N-01255:1992 Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!